Σε συνέχεια του άρθρου «Στις σκέψεις ενός ενοχικού».
«Φταίω. Φταίω σου λέω! Μη ρωτάς πώς, γιατί, ούτε από πού κι ως πού ευθύνομαι. Ανήκει η απάντηση στα ευκόλως εννοούμενα, έχω περιθώριο λοιπόν για μια μικρή παράλειψη» – Έχεις πιάσει ποτέ τον εαυτό σου να ταλαιπωρείται από σκέψεις αντίστοιχες; «Σαν κατάρα που απελευθερώθηκε από σπασμένο καθρέφτη, έτσι με κυνηγούν τα λάθη μου και, αλήθεια, δεν ξέρω πια πώς να τους ξεφύγω». Έχεις νιώσει ποτέ το βάρος των ενοχών σου να ζυγίζει τριάντα κιλά πιο πάνω από ‘σένα; Το ‘χεις ποτέ σου χαρακτηρίσει «ασήκωτο»;
Αν η απάντηση είναι «ναι», μη φοβηθείς, ούτε να βιαστείς να σου κρεμάσεις την ταμπέλα του ενοχικού. Μη βιαστείς όμως να προσπεράσεις και το θέμα. Βλέπεις, η βάσιμη ενοχή απ’ την αβάσιμη είναι μισό τσιγάρο δρόμος, κάποιες φορές μάλιστα περνάς απ’ τη μια στην άλλη πριν καλά-καλά πιάσεις αναπτήρα. Ποια τα σημάδια που σου λένε πως πέρασες την επικίνδυνη γραμμή; Και αν νιώσεις πως τελικά αυτό συνέβη, τι μπορείς να κάνεις για να το ισορροπήσεις;
Ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή. Τι είναι η ενοχή; Με απλά λόγια, είναι εκείνο το καμπανάκι στο μυαλό μας που χτυπάει για να μας πει πως κάναμε κάτι λάθος. Είναι εκείνη η φωνούλα που μας παρακινεί κάποιες φορές να ζητήσουμε συγγνώμη ή να κάνουμε διορθωτικές κινήσεις. Είναι ο εσωτερικός μηχανισμός, που μένοντας ήσυχος μας ενημερώνει πως τηρούμε τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ κάνοντας φασαρία μας «μαλώνει», επειδή τους έχουμε παραβεί. Βλέπεις τα οφέλη; Χωρίς αυτές, οι άνθρωποι θα ‘μασταν λίγο πιο εγωιστές, ατομιστές, παρτάκηδες -όπως θες πες το- μα λίγο χειρότεροι, αυτή είναι η ουσία. Πού λοιπόν χάνεται το παιχνίδι;
Στα παρελκόμενα. Ποσότητα, συχνότητα, συμπεριφορά και αυτοεικόνα. «Άλλη μία αποτυχία. Και πόσο αφελές από μεριάς μου να πιστέψω ότι είχα την ευφυία να το κάνω αυτήν τη φορά να πετύχει» λέει ο ενοχικός μας δικάζοντας τον εαυτό του και προδικάζοντας έμμεσα και κάθε επόμενη ευκαιρία του. «Θέλουν μυαλό οι σχέσεις, ανόητε! Αλλά εσύ πού; Δεν μπορείς ν’ αγοράσεις καν το σωστό μπουκάλι γάλα» συνεχίζει ο ήρωάς μας, ρίχνοντας στον εαυτό του ευθύνες για πράγματα ανούσια. «Θέλουν “ναι” οι σχέσεις. Όλοι το ξέρουν» καταλήγει, δηλώνοντας έτοιμος για υποχωρήσεις πάσης φύσεως ακόμη και αν αυτό σημαίνει να βάλει τις δικές του ανάγκες στην ντουλάπα. Και κάπως έτσι η ισορροπία μεταξύ υγιούς και νοσηρής ενοχής βγάζει φτερά και χάνεται.
Το πρόβλημα δε σταματά εκεί. Παίρνει φόρα και βάζει πλώρη για τα ενδότερα. Για το παρελθόν, τις παλιότερες κινήσεις και λέξεις μας. Και φυσικά λάθη βρίσκονται παντού κι η ενοχή όλο και μεγαλώνει. Φτάνει σιγά-σιγά να κάνει το ενοχικό άτομο ν’ αμφισβητεί ολόκληρη την ύπαρξή του σαν λάθος. «Από παιδί ακόμη ήμουν άτσαλο, άγαρμπο στις κινήσεις μου, ανόητο παιδί, ανόητο!». Μα αυτό δε χρειάζεται να μας εκπλήσσει, αφού πολύ συχνά η ρίζα της ενοχικής συμπεριφοράς βρίσκεται ακριβώς εκεί, στην παιδική ηλικία.
Γονείς απόμακροι. Διαπαιδαγώγηση αυστηρή. Μειωμένα «μπράβο». Ένας πήχης απαιτήσεων ανεβασμένος σ’ επίπεδο τόσο, όσο το παιδί να νιώσει πως δεν μπορεί να τον φτάσει. Και το κίνητρο συχνά δεν είναι κακό. Μια μητέρα για παράδειγμα που το παιδάκι της τρέχει περήφανο να της δείξει τη νέα του ζωγραφιά, μπορεί στην προσπάθειά της να το βελτιώσει, να πει σαν πρώτο σχόλιο ότι έπρεπε να έχει μείνει μέσα στις γραμμές, ή πως έπρεπε να ‘χει διαλέξει το κίτρινο χρώμα για τον ήλιο αφού το πράσινο είναι άσχετο. Ένας πατέρας που αισθάνεται πως το παιδί του έχει δυνατότητες για το καλύτερο, ίσως δείξει αυθόρμητα απογοήτευση όταν δει ένα 18 σε κάποιο διαγώνισμα, αντί για το στρογγυλό 20 που ‘χε μάθει να βλέπει. Κι όσο αυτές οι στιγμές μαζεύονται, τόσο το παιδί παύει να βλέπει επιτυχίες και σκέφτεται μονάχα πως «μπορούσε και καλύτερα». Κάπως έτσι οι ενοχές παίρνουν τη θέση του πρωταγωνιστή.
Μην παίρνεις τις ενοχές αψήφιστα. Αν μείνουν εκεί για καιρό καταφέρνουν να γίνουν κομμάτι μας κι αν ενωθούν με την ψυχή μας δύσκολα τις ξεφορτωνόμαστε. Αν εμμένουν για μήνες ή και χρόνια είναι πιθανό να φέρουν για παρέα τους ψυχοσωματικά συμπτώματα. Πονοκεφάλους, αϋπνίες, στομαχόπονους, κλάμα μέχρι να νιώθεις πως στερεύεις και μετά πάλι απ’ την αρχή. Έρχονται συχνά πιασμένες χέρι-χέρι με την κατάθλιψη. Το βάρος -ή και τον πόνο- στο στήθος και στην πλάτη, μέχρι που φτάνεις να λες πως αυτό το πραγματάκι το αόρατο ζυγίζει, όχι τριάντα κιλά πάνω από εσένα, μα δύο και τρεις φορές το βάρος σου. Και είναι ασήκωτες.
Τι μπορείς να κάνεις; Μίλα. Μίλα σ’ έναν φίλο που ξέρεις πως θα ‘ναι ειλικρινής, σ’ έναν συγγενή, σε κάποιον που νιώθεις άνετα, μα κυρίως μίλα σ’ έναν ειδικό. Μην αρκεστείς στο να τις βγάλεις από μέσα σου προσωρινά, κοίτα να τις χτυπήσεις στη ρίζα. Και ταυτόχρονα άκου. Άκου τους φίλους που σου λένε να σε προσέχεις, άκου την εσωτερική σου φωνή φέρνοντας στην σκέψη σου ξανά τις συζητήσεις με τον θεραπευτή σου και τόλμησε να σπάσεις τα δεσμά, μα κυρίως, άκου το σώμα σου όταν σου λέει πως το παράκανες και την ψυχή σου όταν σου λέει πως δεν έχεις κάτι άλλο να δώσεις. Ποτέ μην ξεχνάς να σε ρωτάς: «πώς, γιατί, από πού κι ως πού ευθύνομαι!» – δεν ανήκει η απάντηση στα ευκόλως εννοούμενα, δεν έχεις περιθώριο λοιπόν για καμία μικρή παράλειψη.
Συντάκτης: Ελένη Τουρλούκη
